Ali Fuat AYDIN , Bilindiği gibi, elektrik tesislerinde güvenlik konusunda Binalarda Elektrik Tesisatı başlıklı 60364 serisi standartlar ve ülkemizde Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği ve ayrıca 6331 sayılı İSG Kanunu kapsamında yayımlanan yönetmelikler bağlayıcı olmaktadır.
Doğrudan temasa karşı korunmada,
TS EN 50274 – Alçak gerilim anahtarlama ve kontrol düzeni üniteleri- elektrik çarpmasına karşı koruma – Tehlikeli gerilimli bölümlere istenmeden yapılan doğrudan temasa karşı koruma,
TS EN 61140 – Elektrik çarpmasına karşı koruma -Tesisat ve donanım için ortak özellikler,
TS EN 60204-1 – Makinalarda güvenlik – Makinaların elektrik donanımı – Bölüm 1: Genel kurallar
TS HD 60364-4-41 – Alçak gerilim elektrik tesisleri – Bölüm 4 – 41: Güvenlik için koruma – Elektrik çarpmasına karşı koruma
Dolaylı temasa karşı koruma için ise;
TS EN 61140 – Elektrik çarpmasına karşı koruma – tesisat ve donanım için ortak özellikler
TS EN 60204-1 – Makinalarda güvenlik – Makinaların elektrik donanımı – Bölüm 1: Genel kurallar
TS HD 60364-4-41 – Alçak gerilim elektrik tesisleri – bölüm 4 – 41: Güvenlik için koruma – Elektrik çarpmasına karşı koruma
TS HD 60364-5-54 – Alçak gerilim elektrik tesisleri – Bölüm 5 – 54: Elektriksel teçhizatın seçilmesi ve montajı – Topraklama düzenlemeleri ve koruyucu iletkenler standartlarının ilgili bölümleri göz önüne alınmalıdır.
Ayrıca Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği’nin 8. maddesinde alçak gerilim tesislerinde dolaylı dokunmaya karşı koruma önlemleri;
- Beslemenin otomatik olarak ayrılması ile koruma,
- Koruma sınıfı II olan donanım kullanarak veya eşdeğeri yalıtım ile koruma,
- İletken olmayan mahallerde koruma,
- Topraklamasız tamamlayıcı yerel (mahalli) eşpotansiyel kuşaklama ile koruma,
- Elektriksel ayırma ile koruma, şeklinde gruplandırılmıştır.
Buna göre;
Doğrudan temasa karşı koruma yapılması gereken durumlarda hata durumunda iletken üzerinde oluşabilecek gerilimin 50 V’un altında SELV seviyesinde olduğunun teyit edilmesi veya gerilim 50 V üzerinde ise izolasyon tedbirlerinin yanı sıra ilave koruma olarak 30 mA RCD ile korunmuş olduğunun teyit edilmesi gerekmektedir.
Dolaylı temasa karşı korumada ise herhangi bir hata oluşması durumunda devrenin kesilmesi açısından; TN sistemlerde sigorta veya kesicilerle yeterli koruma sağlanabilmekte iken TT sistemlerde ise ancak temas gerilimini doğrulayan uygun bir RCD kullanımı ile söz konusu koruma sağlanabilmektedir. Bu durum, elektrik çarpmasına karşı korumayla ilgili gerekli koşulları kapsayan TS HD 60364-4-41 standardında açıklanmıştır. Topraklama tesisatının işler halde bulunması kaydı ile dolaylı temasa karşı koruma yapılması gerektiğinde koruma cihazının açma akımının, 50 V temas geriliminin altında bir değerde devreyi kesmesini sağlayacak şekilde belirlenmesi gerekmektedir.
Sonuç olarak;
-Doğrudan temasa karşı korumada şebeke tipinden bağımsız olarak 30 mA RCD kullanımı gerekmektedir.
-Dolaylı dokunmaya karşı koruma yönteminde TT sistemlerde eşiği topraklama direncine göre belirlenecek RCD kullanımı gerekmekte, TN sistemlerde ise bu şartın sigorta veya devre kesici ile sağlandığının teyit edilmesi gerekmektedir.
RCD kullanımı ilgili standartlarda sayılan 4 ana koruma yöntemine “ilave” bir tedbir olarak sayılmış olup priz devrelerinde doğrudan temasa karşı önlem alınabiliyor ve kişi sadece hata durumunda çarpılacak ve topraklama ile arıza akımının tümü vücudu üzerinden geçmeyecek şekilde sınırlandırılıp üzerindeki gerilim 50 V u aşmayacak şekilde düzenleme yapılabiliyorsa RCD kullanımı tercihe kalmış olur.
Yukarıda da belirtildiği üzere, TT ve TN’de doğrudan temasa karşı insan hayatını korumanın tek şartı 30 mA RCD kullanımı olup, dolaylı dokunmada ise TT’de daha yüksek eşikli başka bir RCD ile yukarıda bahsettiğim şartın sağlanması mümkün iken, TN sistemde kimi durumlarda bu şart sigorta ile dahi sağlanabilmektedir.
60364-4-41 standardında geçen bazı maddeler;
411.3.3 İlave koruma: a.a. sistemlerde Madde 415.1’e uygun artık akım koruma cihazı (RCD) vasıtasıyla ilave koruma, - Normal kişilerin kullanımı için olan ve genel kullanım için amaçlanmış beyan akımı 20 A’yı geçmeyen prizler için
Not – Bir istisna, - Örnek olarak bazı ticari veya sanayi yerlerinde tecrübeli veya eğitimli kişilerin gözetimi altında kullanım için olan prizler için
- Teçhizatın ilgili elemanının bağlantısı için sağlanan özel priz için yapılabilir.
- Bina dışı kullanma için beyan akımı 32 A’yı geçmeyen taşınabilir teçhizat için sağlanmalıdır.
Ancak ülkemizde yürürlükte olan yönetmelikler göz önünde bulundurulduğunda Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği’nin 18. maddesinde; “Çok basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri hariç yapı bağlantı kutusuna (ana buat veya kofre) yangın koruma, sayaç kolon devrelerine ise hayat koruma eşikli, düzeneği ile birlikte termik manyetik şalter veya otomatik sigorta (ayrı ayrı veya birlikte) konulmalı ve tüm koruma düzenleri arasında seçicilik sağlanmalıdır. Yapıda tek sayaç varsa, kofre tesis edilemez. Bu maddeye aykırı olarak yapılan tesise işletme kesinlikle elektrik vermez.” hükmü yer almaktadır.
Ayrıca 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında yayımlanan İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik’in EK-1 bölümünün 8. maddesinde yer alan “İşyerinin ana pano ve tali elektrik panolarında seçicilik ilkesine uygun kaçak akım rölesi (artık akım anahtarı) tesis edilir.” hükmü gereği anılan kanun ve yönetmelik kapsamında yer alan işyerlerinde RCD tesis edilmesi zorunlu tutulmuştur.
Öte yandan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği’nin 8.3.8 maddesinde TN sistemlerinde,
-Aşırı akım koruma düzenleri,
-Artık (kaçak) akım koruma düzenlerinin kullanılabileceği belirtilmiş olup, İstisna olarak;
-TN-C sistemlerinde artık akım koruma düzenleri kullanılmaması,
-TN-C-S sisteminde bir artık akım koruma düzeni kullanıldığında yük tarafında bir PEN iletkeni kullanılmaması; koruma iletkeni ile PEN iletkeninin bağlantısının, artık akım koruma düzeninin kaynak tarafında yapılması gerektiği hükmü yer almaktadır. Dolayısı ile RCD kullanımı zorunlu olan Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği kapsamında yer alan tesislerde TN-C sistemi kullanılmayıp bu tesisler TN-C-S sisteminin TN-S kullanılan bölümü içerisinde yer almalıdır.
Öte yandan seçiciliğin sağlanması amacıyla genel tip artık akım koruma düzenleri ile seri bağlı olarak S tipi artık akım koruma düzenleri kullanılabilir, bu durumda seçiciliğin sağlanması için 1 saniyeyi aşmayan çalışma sürelerine izin verilebilmektedir.
Alıntıdır: EMO İSTANBUL ŞUBESİ HAZİRAN 2021 BÜLTENİ
