31.12.2017 tarihinden önce geçici kabule hazır tutanağı alan tesisler için yeni dağıtım tarifesi bir önceki yıla göre %10,3 oranında artarak 2,8276 kr/kWh olarak belirlendi.
Bu duruma göre son 2 yılda fiyatlarda %272 oranında bir değişim meydana gelmiştir. Bu oran bir önceki yılın son günündeki Merkez Bankası dolar satış kuruna göre değerlendirildiğinde ise artış oranı dolar bazında %188 düzeyini bulmaktadır.
Dağıtım bedeli haricinde lisanssız elektrik üreticilerinin Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliğinin 31. Maddesinin ikinci Fıkrası kapsamında, ilgili şebeke işletmecisi ve Görevli Tedarik Şirketlerine ödemesi gereken yıllık işletim bedeli bulunmaktadır. Söz konusu bedeller yıllık olup Temmuz ve Aralık aylarında 2 taksit olarak ödenmektedir.
Yıllık olarak dağıtım şirketi ve görevli tedarik şirketine ödenen yıllık sistem işletim bedelleri de bir önceki yıla göre yaklaşık %11,2 oranında arttırılmıştır. Buna göre ödenecek yıllık sistem işletim ücretleri değişim aşağıdaki gibidir.
Yapılan son tarife düzenlemesi ile 31.12.2017 tarihinden önce geçici kabule hazır tutanağı alan, lisanssız üreticilerin Dağıtım ve Görevli Tedarik Şirketlerine ödeyeceği, dağıtım bedelleri ile yıllık sistem işletim bedellerini bir örnekle somutlaştıracak olursak;
1.000 kW kurulu gücü bulunan, yıllık üretim ise 1.600.000 kWh olan bir lisanssız üretim tesisinin 2016 – 2017 yılında ödediği bedeller ile 2018 yılında ödeyeceği yaklaşık bedeli karşılaştırdığımızda;
tablo yukarıdaki şeklinde olacaktır. Buna göre 2016 yılında 4.500,1 $ ödeyen tesisin 2017’da ödediği tutar 12.360,7 $ yükselmiştir. Söz konusu tesisin 2018 yılında ödeyeceği tutar ise yaklaşık 12.752,0 $ düzeyinde olacaktır.
31.12.2017 tarihinden önce geçici kabule hazır tutanağı alamayantesisler için ödeyecek bedel ise;
şeklinde olacaktır. Buna göre söz konu tesis yaklaşık 48.736 $ Dağıtım ve Sistem İşletim Bedeli ödeyecektir. bu durumda olan tesisler için ise 2016 yılından 2018 yılına geçildiğinde dağıtım bedeli ve sistem işletim bedeli maliyeti yaklaşık %980 oranında artmış olacaktır.
Buna göre 2018 yılında devreye girecek bir tesisin netleştirilmiş elektrik satış tarifesi 10,0 $ Cent düzeyine gerilemektedir..
Ödenecek bedellerin ciroya oranına bakarsak ise;
2016 yılında ödenen bedellerin ciroya etkisi %2,1 düzeyinde iken, 2018 yılında devreye girecek olan tesisler için bu oran % 22,9 seviyesine yükselecektir.
Dağıtım bedelinde meydana gelen artışın yukarıdaki örnekte yer alan tesise getireceği ilave yük 36.000 $ düzeyinde olacaktır. böylece toplam on yıllık maliyet ise yaklaşık 360.000 $ düzeyinde gerçekleşecektir.
Diğer Kaynak Türleri Açısından Durum;
Lisanssız üretim tesisleri sadece GES’lerden oluşmamaktadır. GES’lerden sonra piyasada değişik nedenlerle çok büyük yer bulmasada lisanssız RES projeleri de yer almaktadır. RES’ler açısından duruma baktığımızda 2018 yılından itibaren devreye girecekler için tablo daha kötü bir durumda seyretmektedir. Yılda 3.000 saat çalışacak bir MW gücündeki lisanssız bir rüzgar santralinin yıllık ödeyeceği dağıtım bedeli 90.716 $ düzeyine yükselmektedir.
2018 yılından itibaren devreye girecek RES’ler için ödenecek bedelin toplam ciroya etkisi ise %41 düzeyine ulaşacaktır. Geçtiğimiz Aralık ayında yapılan lisanslı kapasite tahsis ihalelerinde eksi fiyatlar çıktığını da dikkate aldığımızda rüzgar sektörüne ilginin yoğun olduğu açıktır. Ancak tüm bu ilgiye rağmen lisansız RES’lere yatırım yapılması zor gözükmektedir. Fiyatı netleştirdiğimizde RES’ler için ortalama fiyat 4,3 dolarcent/kWh düzeyine gerilemektedir. Bu durumda lisanssız RES’lerin, on yıl sonraki belirsizliği ve yatırım maliyetlerinin yüksekliği gibi nedenler ile yatırımcı açısında yatırım yapılabilir olması zor gibi durmaktadır.
Değerlendirmeler;
- Son düzenlemeler çerçevesinde dağıtım bedellerindeki ciddi artışa rağmen 2018 yılında da özellikle lisanssız GES’lere yatırım yapılmaya devam edecektir. Özellikle panel fiyatlarının 2017 yılına göre ciidi oranda azalacağı beklenmektedir. Ülkemizde 2018 yılında panel fiyatlarında, bir önceki yıla göre %25-35 arasında bir düşüş olacağı değerlendirilmektedir. Bunu haricinde diğer ekipman fiyatlarında da bir miktar düşüş olacaktır. Panel başta olmak üzere ekipman fiyatlarındaki düşüşe bağlı olarak yatırım maliyetleri de gerileyecektir. Ayrıca GES bu durumda bile, yatırım geri dönüş süreleri açısından hala yatırım yapılabilir düzeydedir. bunun haricinde Lisanssız RES’lere yatırım yapılması oldukça zor gözükmektedir. EPDK’nın hukuken tartışmalı olan ve piyasa mantığına göre de son derece yanlış olan dağıtım bedellerine ilişkin kararını özellikle GES haricindeki diğer kaynaklar açısından tekrar değerlendirmesi ve bu yanlıştan dönmesi yerinde olacaktır.
- 2017 yılının tariflelerini düzenleyen 29.12.2016 tarih ve 6838 sayılı Kurul Kararının c bendinde lisanssız üreticiler için 31.12.2017 tarihinden önce geçici kabul alan tesisler için ( sonrasında Kurul Kararı ile geçici kabule hazırdır tutanağı alan tesisler olarak değiştirilmiştir.) YEKDEM fiyatlarından yararlanma süresi boyunca belirlenen tarife üzerinden %75 indirim uygulanacağı belirtilmektedir. 2018 yılı tarifelerini düzenleyen kararda ise söz konusu bölüme yer verilmemiştir. Eğer 2017 tarifesini düzenleyen Kurul Kararında belirtildiği gibi söz konusu tutarın bir indirim olduğu ve on yıl sonra kaldırılacağı kabul edersek, GES’ler için bu dağıtım bedelleri ile onuncu yılın sonunda itibaren hiçbir şekilde elektrik satışına imkân kalmamaktadır. On yıl sonra mevcut lisanssız GES’lerin ürettiği elektriği öz tüketim için kullanılacağını kabul etsek bile bugunkü fiyatlar ile yaklaşık 3 dolarcentlik dağıtım bedelini her üretim hem tüketim yönlü ödenmesi durumunda, sadece dağıtım bedeli maliyeti bugunkü piyasa fiyatları seviyesini bulmaktadır. bu durumda diğer işletme – bakım giderleri ile birlikte bu tesislerden elektrik üretmek için üreticinin cebinden para harcaması gerekecektir.
- 2017 özellikle finansman anlamında lisanssız yatırımcılar için oldukça zor geçmişti. Ancak 2018 yılının dağıtım bedellerindeki artışında etkisi ile finansman açısında daha zor geçeceği kaçınılmaz gibi durmaktadır. Bankalar daha önce projeleri %70-80 oranlarında finanse ederlerken bu oranın 2018 yılında muhtemelen hem dağıtım bedelleri hemde diğer mevzuat riskleri nedeni ile %50-60 bandına gerileyecektir. Bu durumda özellikle finansal açıdan birçok yatırımcının zorlanacağını göstermektedir.
- Göründüğü kadarı ile 2018 yılında ve takip eden yıllarda şu anki duruma göre çatı pazarının özellikle nihai tüketicilere yönelik çatı pazarının (mesken vb.) gelişme göstermesi ticari açıdan zor gözükmektedir. (önümüzdeki günlerde ayrıntılı olarak değerlendireceğim)
- Türkiye çok kısa zamanda GES pazarında oldukça iyi konumlandı. Yatırımcısı, üreticisi, tedarikçisi, müteahhiti ve diğer hizmet sağlayıcıları ile birlikte büyük bir birikim kazandı. Bu birikimin mutlaka ara vermeden devam etmesi gerekmektedir. 2017 sonunda yapılan RES kapasite tahsis yarışmaları aslında YEKA’ların iddia edildiği gibi çok ucuz ve başarılı ihaleler olmadığını göstermiştir. Büyük YEKA’lar yerine küçük ve orta düzeyli kapasite tahsislerin, ülke kaynaklarının yatırıma dönüşmesi ve kazanılan birikimlerin değerlendirilmesi açısında daha yararlı olacaktır.
- YEKDEM maliyetleri 2017 yılında çok konuşuldu, ancak 2018 yılında da konuşulmaya artarak devam edecek. Özellikle lisanssız santrallerin toplam YEKDEM maliyetleri içindeki ağırlığı dönemsel olarak 2018 yılında %30 düzeyine yükseleceğini öngörüyorum. Bu oran 2019 yılında ise bazı dönemlerde %50 düzeyine ulaşacaktır. YEKDEM maliyetleri nihai tüketici üzerinde daha büyük yük oluşturmaya ve fiyatlarda yukarı yönlü artış baskısı oluşturmaya devam edecektir.
- 2018 yılında lisanssız GES yatırımlarının kapasite tahisileri ve yatırımcı ilgisini değerlendirdiğimizde 1.000 MW düzeyinin altına düşmeyecektir.
TEİAŞ verilerine göre 02.01.2018 tarihi itibarıyla 2.418 MW lisanssız GES devrede bulunmaktadır. Geçici kabule hazırdır tutanağı alanlar ile birlikte bu rakam 3.000 MW düzeyine yaklaşacaktır. Ülkemiz kurulu gücünün %3’ü bugun lisanssız GES’lerden oluşmaktadır. Her türlü soruna rağmen bu kadar kısa zamanda büyük başarıya imza atan bu sektörün desteklenmesi ve sürdürülebilir hale getirilmesi ülkemiz açısında yerinde olacaktır.
Sinan COŞKUN
